Podróż W Kazimierzu Dolnym

Maciejowice leżą 80 km od Warszawy nad Okrzejką, dopływem Wisły, na południowym krańcu Wojewówdztwa mazowieckiego. Historycznie położone są one na ziemi stężyckie,j w dawnym województwie sandomierskim, należącym do Małopolski. 

W średniowieczu, w pobliżu dzisiejszych Maciejowic istniało miasto Kochów, lokowane w XII wieku przez księcia Kazimierza II Sprawiedliwego i będące we władaniu Kanoników Regularnych z Czerwińska. W końcu XV wieku, właścicielem dóbr został stolnik sandomierski, Kacper Maciejowski z rodu Ciołków, który w roku 1507, na mocy przywileju króla Zygmunta I Starego, na gruntach wsi Ostrów lokował miasto Maciejowice. W roku 1557 król Zygmunt II August nadał kolejne przywileje: prawa miejskie magdeburskie, zgodę na jarmarki w maju, targi we wtorek i budowę fortalicjum - zamku obronnego. W następnym stuleciu właścicielami Maciejowic byli kolejno: Oleśniccy, Zbąsscy i Tarłowie. W tym czasie, powstał w mieście szpital. W latach 1655-1656 miasto zostało zniszczone w czasie najazdu szwedzkiego. Niemal przez cały XVIII wiek (w latach 1705-1792) Maciejowice należały do Potockich. W 1792 roku Mikołaj Potocki sprzedał miasto Konstancji Czartoryskiej z Zamoyskich. 

10 października 1794 roku pod Maciejowicami doszło do decydującej bitwy Insurekcji Kościuszkowskiej. Próbując nie dopuścić do groźnej w skutkach koncentracji sił rosyjskich, Tadeusz Kościuszko wydał bitwę korpusowi gen. Fersena. Bitwa zakończyła się jednak rozbiciem wojsk polskich, a ranny Kościuszko dostał się do niewoli. 

W roku 1800 ordynatem zamoyskim został Stanisław Kostka Zamoyski. Założył on park w Podzamczu, zbudował pałac w miejscu zburzonego w czasie bitwy maciejowickiej zamku, cegielnię, garncarnię, fabryczkę tkacką, gorzelnię i browar. W czasie Powstania Styczniowego, sformowana w Maciejowicach partia powstańcza, dowodzona przez pułkownika Walentego Lewandowskiego (1823-1907), bez powodzenia zaatakowała stacjonujący w Łaskarzewie batalion saperów rosyjskich. W ramach represji po upadku Powstania Maciejowice tracą w roku 1869 prawa miejskie.

W czasie I wojny światowej, latem 1915 roku, w okolicach Maciejowic toczyły się zacięte walki pomiędzy wojskami rosyjskimi i niemieckimi. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, w sierpniu 1920, roku pod Maciejowice dotarły oddziały bolszewickiej Grupy Mozyrskiej. Również kolejna wojna nie oszczędziła miejscowości. We wrześniu 1939 roku, przez pobliski most w Przewozie ewakuowały się oddziały 13 DP i Wileńskiej Brygady Kawalerii z odwodowej Armii "Prusy". Pod Maciejowicami przeprawił się także przez Wisłę major Henryk Dobrzański - "Hubal". W czasie wojny miejscowość została poważnie zniszczona. Po jej zakończeniu ludność przystąpiła do odbudowy Maciejowic. Początkowo, odbudowano domy prywatne, potem zaczęto budować obiekty, które miały służyć społeczeństwu.

W Maciejowicach warto zobaczyć duży neogotycki kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP, rynek z klasycystycznym ratuszem, mieszczący jedyne w Polsce muzeum Tadeusza Kościuszki oraz pomnik na polu bitwy z 1794 roku.

Stężyca, położona w pradolinie Wisły, istnieje od I połowy XIII wieku. W średniowiecznych i późniejszych zapiskach, miejscowość jest wzmiankowana jako jako Stanzitia, Stazicza, Stanzicza lub Sthęzicza. W roku 1323 król Władysław I Łokietek nadał Stężycy prawa miejskie, odebrane przez władze rosyjskie po Powstaniu Styczniowym - w 1869 roku. Miejscowość stanowiła niegdyś ośrodek ziemi stężyckiej, wchodzącej w skład województwa sandomierskiego w Małopolsce. W okresie przedłużającego się bezkrólewia po ucieczce z kraju króla Henryka I Walezego w 1574 roku, w Stężycy toczyły się, zwołane przez prymasa Jakuba Uchańskiego, obrady zjazdu szlachty (zwane też "sejmem stężyckim"). W roku 1606 wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski wzniecił tu bunt przeciw królowi Zygmuntowi III Wazie, znany jako "rokosz Zebrzydowskiego".

Warto pamiętać, że ze Stężycy pochodziło dwóch rektorów Akademii Krakowskiej - Stefan ze Stężycy oraz Adam Romer. 

W Stężycy warto zobaczyć dwa zabytki - oba sakralne: XV-wieczny gotycki kościół p.w. św. Marcina Biskupa oraz barokowy filialny, poklasztorny kościół p.w. Przemienienia Pańskiego.  

Miejscowość tę opisałem dokładniej w mojej podróży "Przemyśl na weekend". Ponieważ w czasie tamtej podróży nie mieliśmy okazji, by zobaczyć wnętrze pięknego kościoła p.w. św. Katarzyny i św. Floriana spróbowaliśmy to uczynić teraz. Sukces był połowiczny. Gdy zbliżaliśmy się do wejścia, pani sprzątająca świątynię zamknęła drzwi i mogliśmy wnętrze obejrzeć jedynie przez szybę z kruchty.

Obecnie kościół oplatają rusztowania - trwają prace remontowe, na które parafia uzyskała środki unijne. Nie ma też dostępu do znajdującego się obok kościoła unikalnego Domku Loretańskiego (zainteresowanych odsyłam do zdjęć zamieszczonych we wspomnianej wcześniej, przemyskiej podróży). 

Puławy leżą nad Wisłą, w zachodniej części województwa lubelskiego. Miasto stanowi ośrodek przemysłowy (branże chemiczna, budowlana, farmaceutyczna), naukowy (5 instytutów naukowo-badawczych, szkolnictwo wyższe) i turystyczno-kulturalny. Historycznie Puławy są położone w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej).

Uważa się, iż słowo Puławy może pochodzić od nadwiślańskich łęgów zwanych pulwami. Inne hipotezy zakładają, że nazwa pochodzi od staropolskiego słowa pławy, oznaczającego miejsce przepraw przez rzekę, lub od słowa pława czyli boja oznaczającą mieliznę. Możliwe też, iż nazwa Puławy wzięła się od słowa pławia, co oznacza prąd rzeczny, nurt.

Puławy powstały na początku XVI wieku. Była to początkowo niewielka osada handlowo-rybacka, położona obok wsi Włostowice. Od II połowy XVII wieku miejscowość znajdowała się w posiadaniu Lubomirskich. Marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, w latach 1676-1679, wybudował tutaj swoją letnią rezydencję, powierzając prace nad nią, sprowadzonemu z Holandii architektowi Tylmanowi z Gameren. Córka marszałka, Elżbieta, w roku 1687 wniosła Puławy, jako wiano, do małżeństwa z Adamem Mikołajem Sieniawskim, późniejszym hetmanem wielkim koronnym. Jego sympatia dla Augusta II Mocnego sprowadziła na Puławy w 1706 roku zniszczenia, dokonane przez wojska króla szwedzkiego Karola II. W 1731 roku, córka Sieniawskiego, Maria Zofia, wyszła za mąż za wojewodę ruskiego Aleksandra Augusta Czartoryskiego. Od tego momentu, Puławy na 100 lat stały się własnością "Familii", jak określano wtedy rodzinę Czartoryskich. W tym czasie miejscowość przeżyła swój złoty wiek. W 1761 roku syn Aleksandra Augusta, Adam Kazimierz Joachim Ambroży Marek, poślubił Izabelę Dorotę Flemming, jedyną dziedziczkę wielkiego majątku po podskarbim wielkim litewskim Janie Jerzym Flemmingu. W 1784 roku, po śmierci Aleksandra Augusta, Adam i Izabela przenieśli się do Puław. W ciągu następnych lat powstało tutaj, konkurujące ze stolicą, centrum życia kulturalnego i politycznego. Miejscowość zyskała nawet przydomek Polskie Ateny. Na dworze puławskim przebywali niemal wszyscy znani przedstawiciele epoki: Grzegorz Piramowicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Naruszewicz, Jan Paweł Woronicz, Franciszek Karpiński, Franciszek Zabłocki, Jan Piotr Norblin, Marcello Bacciarelli, Kazimierz Wojnakowski. Nadwornym muzykiem był Czech Wincenty Lessl. Aktywnie działał miejscowy, amatorski teatr, nawiązujący do tradycji operowych i muzycznych.

W okresie Insurekcji Czartoryscy wspierali moralnie i finansowo Kościuszkę. W odwecie za pomoc, udzieloną powstańcom, wojska rosyjskie w roku 1794 zniszczyły puławską rezydencję i splądrowały okoliczne wsie. Interwencje dworu austriackiego przerwały dewastację ogrodu, ale pałac Rosjanie zdążyli już zrujnować. Zniszczono liczącą 40 tys. tomów bibliotekę, zrabowano też część wyposażenia. Za brak lojalności wobec Rosji, zarządzono konfiskatę dóbr i zburzenie Puław. Wykonanie wyroku zostało wstrzymane po interwencji dworu austriackiego, jednak obaj synowie, Adam Jerzy i Konstanty, zostali zmuszeni do opuszczenia Puław i zamieszkania w Petersburgu. W roku 1796 Izabella Czartoryska podjęła decyzję powrotu do zniszczonego pałacu i rozpoczęcia jego odbudowy. Wykorzystała przy tym talent architekta Christiana Piotra Aignera, przebudowując nie tylko rezydencję, ale też wznosząc szereg budowli ogrodowych w przylegającym do pałacu parku. W jednej z tych budowli - tzw. Świątyni Sybilli, w 1801 roku księżna założyła pierwsze w Polsce muzeum, gromadzące pamiątki narodowe.

Koniec złotego wieku Puław przyniosło Powstanie Listopadowe. Syn Adama Kazimierza i Izalbeli - książę Adam Jerzy Czartoryski stanął na czele powstańczego Rządu Tymczasowego. Po klęsce Powstania, został on zaocznie skazany na karę śmierci, a jego majątek uległ konfiskacie. Rosjanom nie udało się jednak przejąć wszystkich pamiątek. Już w grudniu 1830 roku postanowiono zabezpieczyć zbiory. Bibliotekarz Karol Sienkiewicz zabezpieczył i ukrył rękopisy, zamknięto muzeum. Znaczną część zbiorów udało się wywieźć do Paryża. Pod koniec XIX wieku wróciły one do Krakowa i znalazły się, w otwartym w 1878 roku, Muzeum Czartoryskich.

Puławy stały się spokojną, prowincjonalną miejscowością. W roku 1842, dla zatarcia śladów polskości, władze rosyjskie przemianowały Puławy na Nową Aleksandrię. Zapoczątkowany został rozwój placówek naukowo-oświatowych. Kolejno tworzono: Instytut Wychowania Panien (zwany Instytutem Aleksandryjskim), Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny, Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. W roku 1906 Puławy otrzymały prawa miejskie.

W czasie I wojny światowej miasto doznało znacznych zniszczeń. W okresie międzywojennym zaczął rozwijać się przemysł, oprócz tego w miejsce dawnego Instytutu Rolniczego, utworzono Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego. 

Rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej, w której zginęła trzecia część mieszkańców. Po wojnie podjęto odbudowę zniszczonej infrastruktury miejskiej oraz rezydencji Czartoryskich. Rozbudowywano przemysł. W roku 1952 ukończono rozpoczętą przed wojną budowę Fabryki Żelatyny. Powojenną historię zdominowała jednak decyzja o budowie Zakładów Azotowych, podjęta przez władze w 1960 roku. Inwestycja ta zapoczątkowała okres dynamicznego rozwoju miasta. Liczba mieszkańców wzrosła z 13 700 do ponad 50 000. Z małego miasteczka, Puławy stały się miastem przemysłowym. Udało się także zachować renomę miasta, jako ośrodka nauk rolniczych, zaś od końca lat 60. XX wieku w Puławach działa również cieszący się międzynarodowym prestiżem Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych, posiadający jedyne w Polsce laboratorium III klasy bezpieczeństwa biologicznego. 

Większość interesujących zabytków Puław znajduje się w pobliżu rezydencji Czartoryskich. Należą do nich sam pałac, park przypałacowy z szeregiem zabytkowych pawilonów i budowli, sąsiedni Pałac Marynki (zbudowany dla córki Adama Kazimierza i Izabeli - Marii Anny z Czartoryskich księżnej von Württemberg-Montbéliard), czy kościół Wniebowzięcia NMP. 

Kazimierz Dolny jest niewątpliwie jednym z najładniejszych miasteczek polskich. Zawdzięcza to malowniczemu położeniu na skraju Wyżyny Lubelskiej, opadającej stromą, poprzecinaną głębokimi lessowymi jarami krawędzią, ku szeroko rozlanej Wiśle, a także bogactwu nagromadzonych w mieście zabytków - mieszczańskich kamieniczek, spichrzów i kościołów. 

W powszechnej świadomości, nazwa miasta bywa kojarzona z osobą ostatniego króla z dynastii Piastów - Kazimierza III, znanego jako Kazimierz Wielki. Faktycznie, miasto swą nazwę zawdzięcza innemu Kazimierzowi - panującemu w XII wieku księciu Kazimierzowi Sprawiedliwemu, choć osada w tym miejscu, zlokalizowana na tzw. Wietrznej Górze istniała już w XI stuleciu. W roku 1181 została ona przekazana - właśnie przez Kazimierza Sprawiedliwego - norbertankom z podkrakowskiego Zwierzyńca, które na cześć darczyńcy nadały jej nazwę Kazimierz. W latach późniejszych, do nazwy miasteczka dodano określenie "Dolny", dla odróżnienia go od Kazimierza, będącego obecnie dzielnicą Krakowa, leżącego w górnym biegu Wisły.

Historycznie, Kazimierz Dolny należał do Małopolski - początkowo do ziemi sandomierskiej, a następnie do ziemi lubelskiej. W roku 1325 król Władysław I Łokietek ufundował w Kazimierzu kościół parafialny, a jego syn i następca - Kazimierz III Wielki zbudował zamek obronny. Prawa miejskie osada kazimierska uzyskała w I połowie XIV wieku, zaś na początku następnego stulecia, w roku 1406, król Władysław II Jagiełło lokował miasto na prawie magdeburskim. Wiek później, Kazimierz stał się siedzibą starostwa, a w roku 1519 król Zygmunt I Stary nadał tytuł dożywotnich starostów Mikołajowi Firlejowi i jego synowi. We władaniu Firlejów miasto pozostawało do roku 1644. Dokonali oni jego przebudowy, oraz dbali o jego uprzywilejowanie w handlu zbożem, spławianym Wisłą do Gdańska. Handel ten stał się źródłem fortun kupieckich rodów Przybyłów, Czarnotów i pochodzących z Włoch Celejów. W roku 1628 na Wietrznej Górze osiedlili się franciszkanie, którzy zbudowali tam klasztor i rozbudowali istniejący kościół.

Zniszczenia doznane przez Kazimierz w czasie potopu szwedzkiego i późniejsze przemarsze wojsk oraz epidemie zapoczątkowały upadek miasta. Za panowania króla Jana III Sobieskiego nastąpiło wprawdzie ożywienie gospodarcze, jednakże miało ono charakter krótkotrwały. Kolejne wojny na początku XVIII wieku spustoszyły Kazimierz, skończyła się dobra koniunktura na polskie zboże, a późniejsze rozbiory odcięły Kazimierz od tradycyjnych rynków zbytu. W marcu 1831 roku pod Kazimierzem Dolnym rozegrała się jedna z bitew Powstania Listopadowego, w której wojska polskie, dowodzone przez generała Juliana Sierawskiego (1777-1849) poniosły porażkę w starciu z oddziałami rosyjskimi generała Cypriana barona Belzig von Kreuza. W II połowie XIX wieku Kazimierz Dolny zaczął rozwijać się, jako miejscowość turystyczno-wypoczynkowa i taki charakter nosi do dziś.

Kazimierz Dolny był także znaczącym ośrodkiem życia żydowskiego w Polsce. Zainteresowanych tym wątkiem odsyłam do mojej podróży "Żydowskie cmentarze", gdzie podaję więcej informacji o historii kazimierskich Żydów i kazimierskich judaikach.

Ponieważ znalazłem trochę zdjęć z wcześniejszych podróży do Kazimierza, zamieszczam je poniżej, by przypomnieć jak miasteczko to wyglądało kilkanaście lat temu.

Zdjęcia pochodzą z dwóch podróży odbytych wczesną jesienią 1993 roku i latem 1996 roku. 

Wysokie Koło to niewielka wioska, położona na Równinie Radomskiej na lewym brzegu Wisły w powiecie kozienickim. Znajduje się tu Sanktuarium NMP Królowej Różańca Świętego oraz cmentarz wojenny żołnierzy armii austrackiej, niemieckiej i rosyjskiej z okresu I wojny światowej. W średniowieczu wieś należała do kasztelanii sieciechowskiej. Ówczesna mała osada, składająca się z kilku chat, należała do dóbr Regów. Późniejsze XVII-wieczne źródła podają, że Wysokie Koło wraz z Regowem należało do dóbr Jedlonka, będących w posiadaniu Witowskich z Popowa. W kościele od ponad 300 lat znajduje się łaskami słynący Wizerunek Madonny z Dzieciątkiem. 

Sieciechów-Opactwo to zespół dawnego opactwa benedyktynów, który obejmuje: przepiękny kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Matki Boskiej i Dziesięciu Tysięcy Męczenników, budynek poklasztorny, dzwonnicę, dawny przeorat, pałac opacki, dziedziniec przykościelny z murem i kaplicami. Obecnie ma on rokokową formę - jest to rezultat przebudowy, która miała miejsce w XVIII wieku.

Z uwagi na późną porę nie udało już się nam zobaczyć wnętrza kościoła.